marx!a göre kendiliğinden gelecek olan sondur.
bazı ekonomistler bu durumu tarihin sonu diye de tanımlamaktadır.
son dönemde kuzey ırak ve katalonya referandumunun ardından daha da yakınlaştığı belirtilen sondur.
analistlere göre yapılan ve yapılması öngörülen referandumlar kapitalizmin sonunu getirecek insan odaklı ekonomiyi var edecektir.
(bkz: bağımsızlık ilan edecek avrupalı halklar)